وقتي سخن از غذاهاي آماده به ميان مي‌آيد، شايد اولين چيزي كه به ذهن هر كسي برسد فست‌فودها باشد؛ اما لازم است بدانيد غذاهاي آماده تنها به فست‌فودها و سوسيس و كالباس ختم نمي‌شود، بلكه امروزه طيف وسيعي از مواد غذايي آماده، از كنسروها گرفته تا انواع كمپوت‌ها، چيپس، سيب‌زميني سرخ‌شده، ذرت مكزيكي، انواع شكلات‌ها، كافي‌ها و... را در بر مي‌گيرد، اما همه اين محصولات به اندازه فست‌فودها پرفروش نيستند. بنابراين نماد غذاهاي آماده فست‌فودها هستند كه به دلايل زيادي طرفداران بسياري نيز دارد.
يكي از مهم‌ترين دلايل استقبال وسيع از اين‌گونه مواد غذايي دسترسي آسان و سريع به اين غذاهاست. تعداد مراكز عرضه اين غذاها آنقدر زياد شده كه دسترسي به آنها خيلي راحت و در مدت زمان خيلي كوتاه صورت مي‌گيرد و چون اغلب فروشنده‌ها، اين غذاها را قبلا آماده كرده‌اند و تنها نياز به زمان كوتاهي براي آماده‌سازي دارند، خيلي سريع در اختيار مشتري قرار مي‌گيرد، بنابراين اغلب مردم ترجيح مي‌دهند از فست‌فودها كه هم قيمت پاييني دارد و هم در وقت آنها صرفه‌جويي مي‌كند استفاده كنند.
اين روزها كه بسياري از خانم‌ها در خارج از خانه مشغول به‌كارند و وقت و حوصله كافي براي تهيه غذاي خانگي ندارند، ترجيح مي‌دهند از غذاهاي آماده استفاده كنند. همين مساله باعث شده ذائقه خانواده‌ها تغيير كند و تمايل به استفاده از اين مواد غذايي بخصوص در كودكان و نوجوانان افزايش پيدا كند.
از طرفي در تهيه مواد اوليه اين غذاها ذائقه مردم مورد هدف قرار گرفته، يعني نمك، چربي و ادويه‌ها به مقادير زيادي در تهيه آنها به كار رفته؛ چيزي كه مورد علاقه اغلب مردم است.
غذاي آماده، تهديدي براي سلامت
غذاهاي آماده يا نيمه‌آماده از نظر متخصصان تغذيه، غذاي سالمي به حساب نمي‌آيد، زيرا در ترکيب اغلب اين غذاها از كربوهيدرات‌ها، قندها و چربي‌ها به مقادير زيادي استفاده شده يا تركيباتي در آنها به‌كار رفته كه بدن ما به آن ميزان به آنها احتياج ندارد مثل نمك. مطالعات نشان مي‌دهد در بسياري از كشورها بيش از 70 درصد نمك دريافتي مردم از طريق مصرف فست‌فودها تامين ميشود و مقدار دريافتي خيلي بيشتر از مقدار توصيه شده از سوي سازمان‌هاي تغذيه‌اي و متخصصان است و اين خود زمينه‌ساز بسياري از بيماري‌ها در آينده براي مصرف‌كننده خواهد بود؛ بيماري‌هايي مثل افزايش فشار خون، بيماري‌هاي قلبي، كليوي و...
وقتي غذايي كه بايد انرژي روزانه و سوخت و ساز سلول‌هاي بدن ما را تامين كند، تنها به 2 يا 3 ماده مغذي محدود شود و از مواد مغذي ديگر محروم باشد، اگرچه به ظاهر فرد با خوردن آن احساس سيري مي‌كند ولي در واقع از گرسنگي پنهان يا گرسنگي سلولي رنج خواهد برد و پيامد اين قضيه چيزي جز احساس خستگي و بي‌حالي در طول روز نخواهد بود.
چاقي يكي از مشكلات مهمي است كه اغلب طرفداران فست‌فود با آن دست به گريبانند. اگر به افرادي كه به دفعات از فست‌فودها استفاده مي‌كنند دقت كرده باشيد، مي‌بينيد كه اغلب آنان دچار اضافه‌وزن و چاقي هستند و اين به دليل انرژي و كالري بالايي است كه اين نوع غذاها در مقايسه با غذاهاي ديگر با همان حجم دارند، بنابراين با خوردن اين غذاها شانس اضافه‌وزن در فرد بالا مي‌رود. به طور مثال يك ساندويچ بيش از 1000 كالري به بدن مي‌رساند. بنابراين فردي كه بايد در طول روز 2000ـ1800 كالري دريافت كند تنها با خوردن يك ساندويچ بدون استفاده از نوشابه در كنار آن بيش از نصف انرژي مورد نياز روزانه خود را دريافت كرده است. در حالي كه اغلب مردم در كنار ساندويچ يا پيتزا نوشابه يا مقداري سس و سيب‌زميني سرخ‌كرده را از قلم نمي‌اندازند.
حالا خودتان حدس بزنيد كه در اين شرايط چقدر كالري اضافي دريافت خواهند كرد و چنانچه اين مساله چند بار در هفته يا در ماه اتفاق بيفتد حتما بزودي آثار آن را در بدن خود مشاهده خواهيد كرد. علاوه بر از دست دادن تناسب اندام و افزايش وزن كه مطلوب هيچ‌كسي نيست شما بايد در آينده‌اي نه‌چندان دور منتظر بيماري‌هايي مثل چربي خون، ديابت، فشار خون، بيماري‌هاي قلبي و عروقي و بسياري از بيماري‌هايي كه ريشه آنها به الگوي غذايي نادرست ما برمي‌گردد باشيد.
شايد باور اين موضوع برايتان سخت باشد كه يكي از دلايل عمده پوكي استخوان به دليل همين عادات بد غذايي است. تحقيقات نشان مي‌دهد سن شروع پوكي استخوان در جامعه ما در حال كاهش است. اين در حالي است كه پوكي استخوان با تغذيه مناسب براحتي قابل پيشگيري است. وقتي استفاده از غذاهاي آماده كه مواد مغذي ضروري براي بدن در آن وجود ندارد و از همه بدتر در كنار آن از انواع نوشابه‌ها كه حاوي مقادير زيادي اسيد فسفريك است استفاده ميشود، چه انتظاري مي‌توان داشت؟ يقينا بايد منتظر كاهش سن ابتلا به پوكي استخوان باشيم. اسيد موجود در نوشابه علاوه بر پوكي استخوان باعث پوسيدگي دندانها نيز ميشود. همچنين به دليل كالري بالاي نوشابه افزايش وزن نيز از ديگر معضلات استفاده از اين نوشيدني‌هاست.
نگهدارنده‌ها كه به منظور افزايش زمان ماندگاري و ايجاد رنگ مناسب به غذاهاي آماده اضافه ميشود از جمله مواد مضر اين محصولات به‌شمار مي‌رود كه در بدن توليد نيتروز آمين مي‌كند و در نتيجه شانس ابتلا به سرطان در فرد بالا مي‌رود.
يكي از مشكلاتي كه تقريبا بيشتر خانواده‌ها با آن روبه‌رو هستند و اغلب مادران از آن شكايت دارند تمايل فرزندانشان به استفاده از غذاهاي فست‌فود به جاي غذاي سالم خانگي است و اين همان تغيير ذائقه خانواده‌ها و بخصوص كودكان است. جالب است بدانيد ذائقه انسان در دوران كودكي شكل مي‌گيرد. بنابراين وقتي كودكي چند بار در هفته از اين غذاها استفاده كند به مرور ذائقه‌اش به اين خوراكي‌ها عادت مي‌كند و از خوردن غذاهاي خانگي لذت نمي‌برد. امروزه ما مي‌بينيم كه كودكان و نوجوانان كمتر از سبزيجات و ميوه‌ها استفاده مي‌كنند و به جاي آن از پفك و چيپس و انواع كيك و شيريني به عنوان ميان‌وعده استفاده مي‌كنند. اين بي‌توجهي در درازمدت نتيجه‌اي جز ابتلا به انواع بيماري‌ها ندارد. آمارها نشان مي‌دهد كم‌خوني فقر آهن در نوجوانان بخصوص در دختران در حال افزايش است و ريشه اصلي اين مشكل به تغذيه نادرست آنان برمي‌گردد. حتما شما هم مي‌دانيد همين كم‌خوني كه خيلي‌ها آن را جدي نمي‌گيرند و از كنار آن براحتي مي‌گذرند مي‌تواند تا چه ميزان روي رشد تاثير منفي بگذارد و حتي ميزان يادگيري آنها را تحت تاثير قرار دهد و دچار افت تحصيلي شوند.
در گذشته يكي از بيماري‌هايي كه با بالا رفتن سن به‌وجود مي‌آمد، چربي خون بود؛ اما اين روزها سن ابتلا به آن در حال كاهش است و يكي از دلايل اصلي آن به نوع تغذيه برمي‌گردد. غذاهاي آماده‌اي مثل فست‌فودها كه در تهيه آنها از روغن‌هاي جامدي با ميزان اسيد چرب اشباع شده و اسيد چرب ترانس بالا استفاده ميشود (اسيد چرب ترانس ايزومر نامناسبي است كه در بدن بخوبي متابوليزه نمي‌شود) از عوامل مهم افزايش چربي خون به حساب مي‌آيد.در اين شرايط ريسك ابتلا به بسياري از بيماري‌ها از جمله بيماري‌هاي قلب و عروق و سرطان در اين افراد بالا مي‌رود.
روان‌شناسان معتقدند آمار ابتلا به افسردگي روز به روز در حال افزايش است. اگرچه اين بيماري به دلايل بسياري ممكن است به‌وجود آيد، ولي بد نيست بدانيد يكي از فاكتورهاي مستعدكننده آن تغذيه نادرست است. وقتي فردي از بسياري از مواد مغذي لازم براي بدن محروم باشد، بدون شك مشكلات روحي و رواني براي وي اتفاق خواهد افتاد. وقتي ما فست‌فودها را جايگزين غذاي اصلي خود مي‌كنيم قطعا از دريافت امگا - 3 محروم مي‌شويم.
امگا - 3 كه يكي از اسيدهاي چرب ضروري براي بدن است، اگر به ميزان كافي دريافت نشود فرد دچار بيماري‌هاي روحي و رواني ميشود.
حتما شما هم تجربه كرده‌ايد كه با خوردن برخي غذاها دچار استرس مي‌شويد. دسته‌اي از مواد غذايي وجود دارند كه استرس‌زا هستند و فست‌فودها نيز جزو همين دسته از مواد به‌شمار مي‌روند. زماني كه استرس در فرد به‌وجود مي‌آيد، در واقع كورتيزول بيش از اندازه در بدن ترشح ميشود و افزايش هورمون كورتيزول مي‌تواند روي درك و حافظه فرد تاثير بگذارد.
متخصصان تغذيه معتقدند مصرف بي‌رويه فست‌فودها سيستم ايمني بدن را تضعيف مي‌كند، زيرا همان‌طور كه قبلا هم اشاره شد اگرچه به ظاهر با خوردن فست‌فود احساس سيري مي‌كنيم ولي در واقع دچار گرسنگي سلولي مي‌شويم و همين باعث تضعيف سيستم ايمني بدن ميشود.
شايد شما هم ديده باشيد كه روي برخي از غذاهاي آماده نوشته شده بدون مواد نگهدارنده و شما با اطمينان خاطر از اين‌كه يك غذاي سالم تهيه كرده‌ايد بدون هيچ نگراني از آنها استفاده كنيد، اما بايد بدانيد توليدكننده‌ها براي افزايش ماندگاري اين مواد از نمك استفاده مي‌كنند كه صدالبته همه ما مي‌دانيم دريافت زياده از حد نمك چه عواقبي دارد. اما هميشه هم اين‌طور نيست. ماندگاري بالاي برخي محصولات به دليل بسته‌بندي خاص و استريليزه شدن آن است. شيرهاي استريليزه و با بسته‌بندي خاص بدون استفاده از هيچ ماده نگهدارنده‌اي مي‌توانند مانع از رسيدن اكسيژن به شير شده و در نتيجه تا زماني كه در آن باز نشود تا مدت طولاني سالم ميماند.
يكي از مهم‌ترين مشكلات شهرهاي بزرگ آلودگي هواست. توصيه ميشود در روزهايي كه آلودگي هوا افزايش مي‌يابد يك‌سري مواد غذايي را بيشتر مصرف كنيد، زيرا بسياري از مواد آلاينده در هوا با ريزمغذي‌هاي بدن براي جذب در حال رقابت هستند. بنابراين هرچه موادغذايي‌اي مثل لبنيات و بويژه ماست پروبيوتيك و همچنين غذاهاي غني از آنتي‌اكسيدان بيشتر مصرف شود، احتمال جذب آلاينده‌هاي هوا در بدن كاهش مي‌يابد و اگر هم اين مواد جذب بدن شود مواد غذايي غني از آنتي‌اكسيدان مي‌تواند با استرس اكسيداتيو ناشي از آلودگي مقابله كند يعني آنتي‌اكسيدان‌ها مي‌توانند راديكال‌هاي آزاد را خنثي كنند.
بنابراين توصيه ميشود در شرايطي كه آلودگي هوا بالاست از خوردن غذاهاي آماده مانند فست‌فودها كه از نظر كلسيم و آنتي اكسيدان بسيار فقير هستند خودداري كنيد.
توصيه‌هاي طلايي براي كاهش مضرات غذاهاي آماده
اين‌كه غذاهاي آماده خيلي خوشمزه هستند و با ذائقه اكثر مردم سازگارند غيرقابل انكار است و از طرفي ظاهر زيباي آنان هر كسي را تحريك مي‌كند كه از آن مصرف كند. بنابراين ما هرچه از مضرات آن بگوييم شايد براي بسياري از مردم بخصوص كودكان و نوجوانان غيرممكن باشد كه بتوانند از آن دل بكنند؛ چرا كه خيلي‌ها و از جمله كودكان تنها مزه و ظاهر زيباي غذا برايشان مهم است. تحقيقي كه در كشور آمريكا در اين زمينه انجام شده نشان مي‌دهد بيش از 50 درصد مردم تنها مزه غذا برايشان مهم است و به سلامت غذا خيلي فكر نمي‌كنند در حالي كه براي مردم اروپا سلامت غذا اهميت بيشتري دارد. در جوامع فقير وضع به‌گونه ديگري است به صرفه بودن غذاهاي آماده از نظر هزينه تمام‌شده برايشان ملاك است و البته كم نيستند گروهي كه مشغله و كمبود وقت دليل اصلي‌شان براي مصرف اين‌گونه مواد غذايي است.
بنابراين بايد به دنبال راه حلي باشيم تا از مضرات اين غذاها تا حد ممكن كم كنيم و در حقيقت بايد به سمت اصلاح الگوي تغذيه باشيم نه حذف صد درصد اين دسته از غذاها. بنابراين در وهله اول توصيه ميشود سعي كنيد از غذاهاي آماده در دفعات كمتري در طول ماه استفاده كنيد و در كنار آن از مصرف سبزيجات و ميوههاي تازه غافل نشويد. به جاي نوشيدن نوشابه‌هاي كولا، همراه با فست‌فود، دوغ يا آبميوه تازه بنوشيد. فعاليت بدني خود را افزايش دهيد و در وعده‌هاي بعدي خود كالري كمتري دريافت كنيد.
دكتر كوروش جعفريان عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
........::: مدیریت وبلاگ :::........