پوست انسان ارگانی زنده، حیاتی و بسیار حساس است و مراقبت از آن نیازمند آگاهی است، ضمن اینکه کادر بهداشتی و درمانی به علت اینکه با بیماران سر و کار دارند باید مراقبتهای بیشتری از پوست خود داشته باشند.

 پوست انسان ارگانی زنده است که دارای عملکردهای مختلفی است که از این میان مهمترین وظایف و عملکرد پوست مراقبت و محافظت در برابر اثرات مضر و ناخواسته عوامل مخرب خارجی است.

پوست برای اعمال این وظیفه خود حتماً باید در شرایط سلامت و طبیعی خود قرار داشته باشد. در سالهای اخیر مطالعات و تحقیقات متعدد انجام شده بیانگر وقوع پروسه های بیوشیمیایی متفاوتی در لایه استراتئوم کورنئوم پوست است و اکنون کاملاً مشخص شده است که در بسیاری از این پروسه ها آب نقشی بسیار مهم را ایفا می کند وخوب آبدار بودن یا هیدریشن خوب پوست برای انجام این پروسه های حیاتی در سلامت و زیبایی پوست بسیار مهم است. نگهداری آب در استراتئوم کورنئوم وابسته به دو گروه بزرگ از مواد است که عبارتند از:

1- حضور عوامل هیگروسکوپیک یا جاذب الرطوبه طبیعی که در داخل کورنئوسایتها وجود دارد و به آنها NMF یا Natural Moisturizing Factor گفته می شود.

2- چربیهای اینتراسلولار استراتئوم کورنئوم که ایجاد کننده سد دفاعی در برابر از دست رفتن آب از میان اپی درم یاTtransEpidermal Water Loss (TEWL) هستند.

استراتئوم کورنئوم برای بلوغ و پوسته ریزی خود نیز نیازمند مقادیر کافی از آب در خود است. افزایش TEWL موجب تخریب فعالیتهای آنزیماتیک لازم برای پوسته ریزی نرمال شده و نتیجه این عمل افزایش خشکی قابل رویت در پوست و ایجاد حالتهای بیمارگونه فلس فلس شدن پوست خواهد بود. البته قابل ذکر است که بر اساس کشفیات جدید مکانیسم پیچیده ای در آبرسانی و رطوبت پوست نقش دارد.

لایه شاخی یا استراتئوم کورنئوم پوست انسان همان گونه که گفته شد حاوی مو د طبیعی مختلفی است که خواص هیدروفیلیک و تا مقداری هیگروسکوپیک یا جاذب الرطوبه است که تنظیم کننده میزان رطوبت پوست است.

پوست جوان، سالم و زیبا حاوی مقادیر کافی از این مواد NMF است که سبب حفظ رطوبت لازم برای انجام پروسه های حیاتی لازم در لایه استراتئوم کورنئوم می شود. مواد موجود در NMF این لایه محلول در آب است که این امر نیز تابعی از خاصیت هیدروفیلیک آنها است .این امر موجب می شود تا پوست خود را بالانس کند و سالم و قوی و سفت باقی بماند.

در پوست هایی که دچار پدیده SKIN AGING شده اند، میزان آب موجود در لایه شاخی کاهش یافته و در نتیجه سلامت و الاستیسته آن به خطر می افتد و این امر می تواند سر آغاز بسیاری از مشکلات متعدد در پوست به علت ایجاد نقص و اشکال در فرایند های بیوشیمیایی شرح داده شده در فوق شود.

افزایش از دست رفتن میزان رطوبت در پوست سبب ایجاد خشکی، شکنندگی یا ترک در آن می شود. این امر علاوه بر ایجاد مشکلات متعددی برای لایه استراتئوم کورنئوم به تبع آن لایه های زیرین می تواند قدرت دفاعی پوست را نیز کاهش داده و در نتیجه پوست دچار مشکلات متعدد و متفاوتی همچون حملات باکتریایی یا قارچی و ... نیز بشود.

پوست و به خصوص لایه استراتئوم کورنئوم در معرض بسیاری ازعوامل مخرب محیطی نیز قرار دارد. علاوه بر عوامل مکانیکی و فیزیکی که می توانند موجب کاهش مقدار مواد NMF لایه استراتئوم کورنئوم شده و سبب ایجاد خشکی در پوست شوند، وضعیت های خاص آب و هوایی به خصوص کاهش رطوبت و کمبود آن در زمستان و تابش بیش از حد نور آفتاب نیز همچنین می توانند موجب کاهش میزان رطوبت در پوست انسان شوند و در نتیجه مشکلات متعددی برای پوست ایجاد کنند.

محققان زیادی ترکیب مواد NMF را مورد بررسی و آنالیز قرار داده اند و نتیجه تحقیقات آنها نشان می دهد که این ترکیب نه تنها حاوی مواد تا حدی هیگروسکوپیک است بلکه حاوی موادی سیستمی متشکل از مواد بافر طبیعی نیز هست و پوست به واسطه آنها PH خود را تنظیم می کند.

این تحقیقات نشان دهنده نقش مهم و اساسی این مواد در سلامت و زیبایی پوست است. مطالعات همچنین نشان می دهد که پس از خروج NMF از پوست انسان، میزان مرطوب کنندگی پوست توسط افزودن این مواد به پوست هایی که انها را از دست می دهند می تواند مجدداً افزایش یافته و بازگردد. بنابراین با افزودن چنین موادی به فراورده های زیبایی می توان میزان رطوبت مورد نیاز طبیعی بدن را بازگرداند.

این مواد می توانند با انحلال در آب از پوست خارج شوند، اتفاقی که به خصوص با بکارگیری دترجنتها و شوینده ها یا بکارگیری مواد حاوی الکل رخ می دهد. در این حالت و با از دست دادن این مواد پوست ،قابلیت نگهداری رطوبت خود را از دست داده و در نتیجه خشک می شودو به تبع آن زبر و شکننده شده و ظاهر زیبا و الاستیسته خود را نیز از دست می دهد.

طبق دستورالعمل های اخیر CDC ، شستشوی اصولی دستها، مهمترین راه كنترل عفونت است. یك سوم مرگ ناشی از عفونتهای بیمارستانی ناشی از عدم بكارگیری اصل شستن دستهای مراقبان بهداشتی است.

نحوه صحیح شستشوی دست‌ها، گرچه به نظر اقدامی پیش‌پا افتاده است، اما تمام کارکنان بهداشتی باید در آن استاد باشند.

بهداشت و پاکیزگی دست‌ها یک امر اختیاری نیست بلکه کاملاً اجباری است. این عمل باید به عنوان یک وظیفه برای کاهش شیوع عفونت مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی و برای افزایش ایمنی بیماران انجام شود. رعایت بهداشت دست‌ها با شستشوی دقیق آنها اقدامی است که نشانه شایستگی، صلاحیت، حرفه‌ای بودن و احترام است.

دو روش شناخته شده برای شستشوی دست وجود دارد: پاک‌کردن دست با یک ماده دارای الکل و شستشوی دست با صابون و آب. شستشوی دست‌ها با استفاده از ماده الکلی در بسیاری از مراکز بهداشتی - درمانی، روش ارجح است.

درماتیت تحریکی گاهی پس از شستشوی مکرر دست با مواد شوینده ایجاد می‌شود. علایم شایع شامل خشکی، خارش، و گاهی چروکیدگی و خونریزی است. در موارد نادر، درماتیت آلرژیک می‌تواند رخ دهد. تمیز کردن پوست آسیب‌دیده مشکل‌تر است و بیشتر مستعد کلونیزاسیون باکتری‌ها و در نتیجه انتقال آنها است.

اگر چه خیلی به ندرت، اما مواردی از آتش گرفتن دست کارکنان مراقبت بهداشتی به دنبال استفاده از الکل برای شستشوی دست و الکتریسیته ساکنی که گاهی به دنبال راه رفتن روی بعضی سطوح ایجاد می‌شود گزارش شده است. برای جلوگیری از بروز چنین حوادثی، مطمئن شوید دست‌ها قبل از تماس با اشیا کاملاً خشک شده‌اند.

راهکارهایی برای پرسنل بهداشتی در کاهش درماتیت و مراقبت از پوست دست:

1-برای پیشگیری از تحریک پوستی، به طور مکرر از محصولات مراقبت پوستی در طی زمان کاری استفاده کنید.

2- مواد شوینده الکلی نسبت به صابون ارجح هستند.

3- از استفاده از آب داغ برای شستشوی دست‌ها بپرهیزید.

4- از پوشیدن دستکش بپرهیزید مگر اینکه ضرورتی وجود داشته باشد و دست‌ها را قبل از پوشیدن دستکش کاملا خشک کنید.

5-استفاده از برخی مواد شوینده (مخصوصاً ژل‌های شوینده دست) مخصوصاً بعد از چندین بار استفاده مکرر ممکن است احساسی خاصی را در دست‌ها ایجاد کند. شستشوی دست‌ها می‌تواند این مشکل را حل کند، ‌اما ارجح آن است که مراکز بهداشتی – درمانی، موادی را انتخاب کنند که این احساس را در کارکنان ایجاد نکند و میزان پذیرش در کارکنان بالا باشد.

6-از دستهای خود در مقابل تغییرات آب و هوایی محافظت کنید.

7- نور خورشید و تشعشعات ماورای بنفش آن فیبرهای پیدایش پوست را تخریب نموده و منجر به ضخیم شدن پوست و کاهش میزان کلاژن آن و در نتیجه چین و چروک پوست و همچنین لکهای تیره می شود بهتر است در ساعات یک الی 3 بعدازظهر در معرض مستقیم نور خورشید قرار نگیرید و هر موقع از روز که بیشتر از نیم ساعت خارج از منزل هستید از کرمهای ضدآفتاب یا دستکش نخی استفاده کنید.

فرقی نمی کند که از چه نوع کرم ضدآفتابی استفاده کنید. مهمترین نکته این است که هرگز کرم ضد آفتاب را برای دور چشم ها استفاده نکنیم. دور چشم کرم ضد آفتاب مخصوص خود را دارد. برای دستها هم می توانید از همان کرم مخصوص صورت استفاده کنید و هر دو ساعت یکبار آن را تجدید کنید.

8-هر چه مایعات زیادتر بنوشید پوست باطراوتتر میشود و باعث می شود سموم بدن توسط کلیه ها دفع شود. با قرار دادن روغنهای مایع در رژیم غذایی روزانه نیز پوست را میتوان با نشاط و براق نمود، روغنهای مایع مثل روغن زیتون و روغن ماهی بسیار مفید و لازم هستند.

9-از مصرف صابونهای شدیداً معطر پرهیز کنید زیرا از رطوبت طبیعی پوست میکاهد.

10-با مشکلات زندگی کنار بیایید و استرس و هیجانات زندگیتان را کمتر کنید زیرا استرس موجب می شود عمل هضم غذا به خوبی انجام نشود و نیاز به مصرف مواد غذایی افزایش یابد و از طرفی تمام اندامها از جمله پوست دست را تحت تاثیر قرار می دهد .

11-پوست دست اغلب تمایل به خشک شدن دارد، بنابراین باید دستها را با کرم مناسب نوع پوست دست مرطوب کنید، این کار بعد از شستشوی دست یا پس از استعمال مایع ظرفشویی و دیگر شوینده ها، اهمیت بسیار زیادی دارد.

12-ماساژ دستها باعث آرامش یافتن، دفع تنش های روزانه و به فعالیت انداختن جریان خون تا نوک انگشتان می‌شود. ماساژ دست به سرعت انجام می‌گیرد، پس از آن فرد آرامش و آسودگی را تا ساعدهایش احساس می‌کند.

برای ماساژ دادن ممکن است از یک کرم مرطوب کننده یا مغذی نیز استفاده شود.باز هم توصیه می‌شود که پوست دستتان را توسط کرم های مناسب، مرطوب کنید. سفارش دیگر دربارۀ دستها، این است که شب ها پس از مالیدن کرم بر روی دست و انگشتان، دستکش کتان به دست کنید.

چند نکته در ماساژ دست و استفاده از مواد مناسب:

*برای نرم کردن پوست دست، مقدار برابر گلیسیرین و گلاب را مخلوط کرده و به کار برید.

*برای نرم و سفید کردن دست، مقداری عسل و آب لیموترش را مخلوط کرده به مدت 15 تا 20 دقیقه روی دست ها بمالید و سپس بشویید.

* برای نرم کردن دست های خشن و تیره می توان از مخلوط آب پرتقال و عسل استفاده کرد.

انجام ورزش دست باعث انعطاف بیشتر آن و بهبود جریان خون پوست می شود . بهتر است حداقل10-6بار در روز ورزشهای زیر را انجام دهید:

* دستتان را مشت کنید و بعد از چند ثانیه آن را کاملاً باز کنید و به انگشتانتان کشش دهید.

*کف دستتان را روی میز بگذارید و بعد انگشتتان را محکم به هم فشار دهید و سپس تا حد ممکن از هم باز کنید.

*کمی دستتان را شل کنید و سپس از مچ آنها را در جهت عقربه های ساعت و خلاف جهت ساعت بچرخانید

*بعد از اینکه از سر کار به منزل برگشتید دستتان را با روغن زیتون ولرم ماساژ دهید. می توانید در صورت امکان دستتان را در روغن زیتون فرو ببرید و چند دقیقه در این حالت نگه دارید و سپس روغن را به دستهایتان بمالید.

مراقبت از ناخن:

تقویت کننده های ناخن برای استفاده بر روی ناخن های خیلی ضعیف و شکننده و ورقه ورقه شده در کوتاه مدت مفید هستند، اما اگر شما از آنها برای مدت طولانی تر از 3 هفته استفاده کنید ناخن ها بیش از اندازه سفت می شوند و همین مسئله باعث می شود که آمادگی شکسته شدن، ورقه ورقه شدن و ... را پیدا کنند.

فکر نکنید که ناخن های سالم و خوب همگی محکم و سفت هستند و از نوع ناخن های فوق العاده و ایده آل است. این گونه مواد تقویت کننده می توانند بیشتر مضر باشند تا مفید.

یک روش بهتر و مفید تر برای داشتن ناخن های سالم و محکم ، مالیدن کرم دست و روغن ناخن بر روی ناخن و پایه ناخن هر بار پس از شستشوی دست است. این روش ساده ناخن های شما را زیبا و پرجذبه می کنند و به آنها استحکام می بخشد. در مراقبت از ناخن باید به نوع ناخن توجه کنید.

ناخن خشک:این ناخنها زبر و خشک هستند و وقتی روی آنها دست می کشید ، حالت سرخوردگی ندارند و خشن هستند..رمز مراقبت از این ناخنها آن است که آنها را دوباره هیدراته کنید.ویتامین E برای این منظور بسیار مفید است.کپسول ویتامین E را باز کنید و هرروز صبح و عصر آن را روی ناخنها بمالید.

*ناخنهای نرم: اگر ناخن شما به راحتی نرم می شود و رشد کمی دارد، شما دارای ناخن نرم هستید و باید آنها را محکم کنید.

برای این منظور از مواد محکم کننده ناخن استفاده کنید .معمولاً آب باعث نرمی ناخن می شود و این افراد بعد از شتشوی دست باید روغن(نارگیل ، بادام،زیتون و ...) ناخن را از حالت نرم در آورند و به آن استحکام بدهند.ضمناً این افراد برای شستشو باید حتماً از دستکش استفاده کنند.

*ناخن طبیعی: اگر هیچکدام از مشکلات ذکر شده را ندارید، ناخن شما طبیعی است و با فشار اندکی خم می شود بستر آن صورتی رنگ است، شفاف است و رشد خوبی دارد. این افراد هم برای حفظ طبیعی ناخن ، آنها را با کرمهای دست، مرطوب کند و از آب داغ و مواد شوینده به طور مستقیم و بدون دستکش استفاده نکنند.

به زیبایی ناخن هایتان اهمیت بدهید، به هیچ وجه آن ها را نجوید که این عادت بسیار زننده است و دست شما را بسیار زشت می کند. علاوه بر اینکه ناخن هایتان را می گیرید، حتماً آنها را با سوهان نیز مرتب کنید. در ضمن زخم های دست و شکستگی ناخن هایتان را جدی بگیرید و سریع آن ها را رفع کنید.

بهترین روش سوهان زدن :خیلی از ما ناخن هایمان را سوهان می زنیم، اما روش سوهان زدنمان درست نیست، زیرا باید تنها در یک مسیر به ناخن سوهان زده شود نه این که از راست به چپ یا از چپ به راست.

رقیه عابدی گیلاوندانی

کارشناس ارشد مدیریت پرستاری

سوپروایزر آموزشی بیمارستان فوق تخصصی پوست رازی