Critical Care Nursing

 

 

 

• زوج یکم : عصب بویایی(Olfactory nerve)

به نام زوج یکم شناخته می‌شود و همانند عصب بینایی فاقد هسته است. اطلاعات بویایی برخلاف پیام های سایر حواس ، از هسته‌های تالاموس عبور نمی کنند . مسیر بویایی به قشر مغز یک طرفه است و هم چنین برخلاف بسیاری از راه های حسی دیگر که به طرف قشر مغز می روند ، تقاطع نمی کنند . عصب بویایی ، بسیار کوتاه است.

 

 

• زوج دوم : عصب بینایی(Optic nerve)

زوج دوم مربوط به عصب بینایی بوده که جزئی از دستگاه بینایی است . ازنظر بافت شناسی ، فیبرهای عصب بینایی از لایه هشتم شبکیه به نام لایه سلول های گانگلیون منشاء می گیرند . آکسون سلول های گانگلیون شبکیه که در لایه نهم قرارمی گیرند ، عصب بینایی را می سازند . ازنظر رویان شناسی ، شبکیه یک برآمدگی از مغز پیشین (قدامی) و عصب بینایی ، ماده سفید مغز پیشین است. هر عصب بینایی ، در حدود یک میلیون آکسون از نوع سلولهای گانگلیون شبکیه را انتقال می دهد . بسیاری از سلول های عصب بینایی در ناحیه کیاسمای بینایی تقاطع می کنند و به طرف مقابل می روند و در طرف مقابل ، راه بینایی را ایجادمی کنند . البته بسیاری دیگر از آکسون ها بدون تقاطع ، در راه بینایی همان طرف سیرمی کنند . بعد از راه بینایی ، حدود 90% فیبرهای عصب بینایی به هسته زانویی خارجی تالاموس وارد می شوند و بقیه به کالیکولوس فوقانی(برجستگی فوقانی) و هسته پره تکتال مغز میانی می روند.

• زوج سوم : عصب اکولوموتور (coulomotor nerve)

هسته ی زوج سوم در مغز میانی قرار دارد . شاخه های این زوج مغزی به ماهیچه های زير عصب مي دهند :

• راست بالایی
• راست داخلی
• راست پایینی
• مایل پایینی
• بالا برنده پلک ها
• عضلات عنبیه (مردمک ها)

گشاد شدن مردمک و افتادگی پلک نشانه خوبی برای اسیب این عصب می باشد ، که ممکن است ضایعه در مغز میانی یا در مسیر عصب بعد از مغز میانی تا کره ی چشم باشد.



روش معاینه ی عصب سوم

• به حالت پلکها توجه می کنیم ، آسیب زوج سوم به افتادگی پلک در همان سمت ضایعه می انجامد.

• از بیمار می خواهیم به بالا ، پایین و داخل نگاه کند بدون اینکه سر خود را حرکت دهد.

• به قطر مردمک ها و واکنش آنها به نور توجه می کنیم.

• چگونگی تطابق چشم ها را بررسی می کنیم.

• زوج چهارم : عصب قرقره ای (trochlear nerve)

هسته ی زوج چهارم در مغز میانی می باشد . این زوج مغزی ماهیچه ی مایل بالایی(superior oblique) را عصب می دهد . کار ماهیچه ی بالایی این است که کره ی چشم را به پایین و داخل بچرخاند . فلج این زوج ممکن است بدنبال ضربه های مغزی و ضایعات عروقی و تومورال بروز نماید.




روش معاینه ی عصب چهارم

از بیمار می خواهیم به پایین و داخل نگاه کند.

• زوج پنجم : عصب سه شاخه (trigeminal nerve)

این عصب هم حسی است و هم حرکتی که حس نواحی زير به عهده ی این عصب است :

• پیشانی
• گونه
• چانه
• صورت ( به جز زاویه خارجی فک پایینی)
• قرنیه ی چشم
• مخاط دهان و لثه ها
• مخاط بینی
• حس درد زبان

شاخه ی حرکتی زوج پنجم به ماهیچه های جونده ، گیجگاهی و پتزیگویید عصب می دهد .



روش معاینه ی عصب پنجم

• با به کار بردن سوزن و پنبه ، حس درد و لمس نواحی صورت و پیشانی را معاینه کرده ، هر نیمه را با نیمه ی دیگه مقایسه می کنیم.

• رفلکس قرنیه - پلکی : با مالیدن پنبه روی قرنیه ، بیمار پلک می زند . در مواردی که فلج محیطی زوج هفتم بروز کرده باشد ، بیمار پلک نمی زند ولی حس قرنیه را دارد.

• از بیمار می خواهیم دندانها را روی هم فشار دهد و سپس با لمس ماهیچه های گیجگاهی و جونده قدرت و قوام آنها را بررسی می کنیم.

• از بیمار در خواست می شود دهان خود را با قدرت باز نگه دارد و از بسته شدن دهانش بوسیله ی معاینه کننده جلوگیری کند . چنانچه زوج پنجم دچار آسیب باشد ، هنگام بازکردن دهان ، چانه ی بیمار به سمت ضایعه منحرف می شود.

• رفلکس چانه : برای گرفتن این رفلکس در حالی که بیمار دهان خود را نیمه باز نگه داشته است ، انگشت نشانه ی خود را روی چانه ی او قرار می دهیم و ضربه ی چکش ر ا به انگشت وترد می کنیم.در افراد عادی یا حرکتی دیده نمی شود یا دهان به آرامی بسته می شود ولی در افرادی که دچار ضایعه هستند ممکن است رفلکس شدید تر باشد.

• زوج ششم : عصب برون گرداننده (abduncens nervs)

هسته ی زوج ششم در برجستگی حلقوی قرار دارد. این عصب کره ی چشم را به خارج می برد . برای معاینه از بیمار می خواهیم در حالی که سر خود را ثابت نگه داشته ، به طرفین نگاه کند . اگر ضایعه ای در عصب باشد نه تنها کره ی چشم به خارج نمی رود بلکه بدلیل برتری نیروی زوج سوم ، چشم به سمت داخل کشیده می شود و بیمار حالت لوچی پیدا می کند.

• زوج هفتم : عصب چهره ای (facial nerve)

هسته ی این عصب در برجستگی حلقوی قرار دارد . شاخه ی حسی آن چشایی دو سوم قدامی زبان را تامین می کند . شاخه های حرکتی آن همگی ماهیچه های صورت را که شامل عضلات پیشانی ، بالا برنده ی ابروها ، حلقوی پلکها، اطراف لبها و بطور کلی عضلاتی که در شکلک در آوردن و خندیدن بکار می رود ، عصب می دهند.



روش معاینه ی عصب هفتم

از بیمار می خواهیم دستورهای زیر را اجرا کند :

• پلکها را محکم ببندد.
• دندانهایش را نشان دهد.
• سوت بزند یا لبها را غنچه کند.
• ابروها را بالا ببرد.

چگونگی انجام آزمایش چشایی

در حالی که زبان از دهان خارج شده است ، با پنبه ی اغشته به آب نمک یا شربت، چشایی بیمار را بررسی می کنیم، بدین صورت که از بیمار می خواهیم چشمان خود را ببندد و پس از مالیدن ماده ی مورد نظر به یک نیمه ی زبان ، چنانچه طعمی حس نمود ، بدون اینکه زبان را درون دهان ببرد دست خود را بلند کند.

در فلج مرکزی ، عدم تقارن تنها در بخش پایینی چهره دیده می شود و بیمار می تواند چشم هایش را ببندد ، ولی در فلج محیطی تمام ماهیچه های یک نیمه ی صورت فلج می گردند و بیمار نمی تواند چشم سمت ضایعه را ببندد وگاهی ابروی خود را بالا ببرد.

• زوج هشتم : عصب دهلیزی - حلزونی (vestibulocochlear nerve)

هسته ی این زوج مغزی در محل پیوند پل مغزی به بصل النخاع قرار گرفته است . این عصب دو شاخه دارد :

• شنوایی

• دهلیزی

روش معاینه ی عصب شنوایی

برای معاینه شاخه ی شنوایی ، جلوی مجرای هر گوش بیمار نجوا می کنیم و از او می پرسیم صدایی می شنود یا نه؟ می توانیم از ساعت مچی هم استفاده کنیم.



شاخه ی دهلیزی عصب هشتم

نشانه های آسیب شاخه ی دهلیزی سرگیجه ، تهوع و نیستاگموس است.

برای آزمایش بیمار را روی تخت نشانده ابتدا از او می خواهیم که به سمت چپ نگاه کند ، سپس در همان حال سر او را بسرعت طوری به عقب خم می کنیم که سر و گردن 45 درجه زیر سطح افق قرار گیرد. در حالی که هنوز چشم های بیمار به طرف چپ است ، به مدت 30 ثانیه سر او را در همان وضعیت نگه می داریم و به چشم های او از نظر بروز نیستاگموس توجه می نماییم ؛ همچنین در مورد بروز سرگیجه و حالت تهوع از بیمار سوال می کنیم . آزمایش بالا را دوباره انجام می دهیم ولی این  دفعه بیمار باید به راست نگاه کند.

چنانچه هنگام انجام آزمون بالا سرگیجه ، تهوع و نیستاگموس بروز نماید ، دلیلی بر وجود ضایعه ی محیطی دستگاه دهلیزی می باشد که با تکرار آزمایش از شدت نیستاگموس و نمودهای بالینی دیگر کاسته می شود و حتی ممکن است ناپدید گردد. در آسیب های مرکزی با انجام آزمایش position تغییری در نشانه ها و علامات بیماری پدید نمی آید.

• زوج نهم : عصب زبانی – حلقی (glossopharyngeal nerve)

هسته ی زوج نهم در بصل النخاع قرار دارد. این عصب همراه با اعصاب دهم( واگ) و یازدهم از سوراخ گردنی خارج می شود و دارای شاخه های حسی و حرکتی می باشد. عصب نهم جزو دستگاه پاراسمپاتیک نیز به شمار می آید.

• حس گلو ، لوزه ها ، شیپور استاش و صندوق صماخ و چشایی یک سوم پشتی زبان با زوج نهم است.

• شاخه های حرکتی این عصب نیز به گلو و کام نرم می رود.

روش معاینه ی عصب نهم

• از بیمار می خواهیم دهانش را باز کند و بگوید /a/ ، ته گلو را از نظر حرکت کام نرم بررسی می کنیم. آیا زبان کوچک در خط میانی است یا نه؟

• آزمایش رفلکس gag با آبسلانگ

• بررسی حس لمس و درد گلو با آبسلانگ

• نوع حرف زدن . در ضایعات زوج نهم صدا تو دماغی می شود.(nasal speech)

نشانه های آسیب زوج نهم :

• کاهش یا از بین رفتن رفلکس gag

• کمی اشکال در بلع بیمار

• از بین رفتن حس چشایی یک سوم پشتی زبان

• انحراف زبان کوچک به سمت نیمه ی سالم

• اختلال حس درد در گلو ، لوزه و پشت زبان

• افزایش بزاق به دلیل گرفتاری شبکه ی صماخی در آسیب های گوش میانی

نکته : ضایعات زوج نهم اغلب با اختلالات زوج دهم همراه است.

• زوج دهم : عصب واگ (vagus nerve)

رشته های حرکتی این عصب از هسته ی آمبیگوس بصل النخاع آغاز شده همراه با زوج نهم توزیع می شود. عصب واگ شاخه هایی به ماهیچه های کام ، گلو و حنجره می دهد و انشعابات پاراسمپاتیک آن نیز به قفسه سینه و احشای شکمی می روند. تنطیم کشش تارهای صوتی مربوط به زوج دهم می باشد ، از این رو در ضایعات آن ممکن است خشونت صدا بروز کند. گرفتاری دو طرفه ی عصب واگ به انسداد گلو و لزوم انجام تراکئوستومی منجر خواهد شد. چنانچه آسیب دو طرفه در بصل النخاع سبب گرفتاری عصب دهم شود ، بلعیدن مواد غذایی دچار اشکال می شود . خطر فرو رفتن غذا به شش ها به وجود می آید. قطع دو طرفه عصب واگ منجر به مرگ می شود.

• زوج یازدهم : عصب شوکی (accessory nerve)

عصب یازدهم دارای دو بخش مغزی و نخاعی است و هسته ی آن در بصل النخاع قرار دارد . قسمت مغزی آن با اعصاب نهم و دهم همراه است و بخش خارج جمجمه ای یا نخاعی آن از سوراخ بزرگ استخوان پس سری خارج می شود و به ماهیچه های ذوزنقه ای و جناغی – چنبری - پستانی عصب می دهد.



روش معاینه ی عصب یازدهم

• از بیمار خواسته می شود در برابر فشار معاینه کننده شانه ها را بالا بیاورد.

• از بیمار خواسته می شود بطور همزمان شانه هایش را  بالا بیاورد. در صورت گرفتاری عصب یازدهم ، سمت مبتلا کاهش قدرت و حرکت را نشان می دهد ، معمولا در چنین مواردی شانه ی طرف ضایعه افتاده تر به نظر می رسد.

• قوام و توده ی ماهیچه های جناغی - چنبری - پستانی دو طرف معاینه و با هم مقایسه می شود.

• در حالی که بیمار مقاومت می کند ، سرش را به طرفین می چرخانیم . با این کار قدرت ماهیچه های جناغی - چنبری - پستانی مشخص می شود.

 

• زوج دوازدهم : عصب زیر زبانی (hypoglossal nerve)

هسته ی عصب دوازدهم در بصل النخاع قرار دارد . این عصب از مجرای زیر زبانی خارج می شود و به ماهیچه های زبان عصب می دهد.



روش معاینه عصب دوازدهم

• از بیمار می خواهیم زبان را خارج کند ، سپس به تقارن ، حرکت ، قدرت و قوام زبان توجه می کنیم.

• از بیمار می خواهیم زبان خود را به داخل گونه ها فشار دهد. همچنین در حالی که زبان درون دهان قرار دارد ، آن را از نظر وجود فیبریلاسیون بررسی می کنیم. در آسیب های یک طرفه زبان ، انحراف آن بسمت ضایعه خواهد بود.

 

خلاصه بحث :

 

منبع : بیماریهای مغز و اعصاب نوشته ی دکتر سلطان زاده‬

گرد آورنده و تنظیم : صادق دهقانی زاده

ایستگاه پرستاری