هميشه وقتي صحبت از علل نازايي مي‌شود اولين چيزي كه به ذهن مي‌رسد علل نازايي در زنان است در حالي​كه علت نازايي در 20 درصد از زوج‌هايي كه دچار اين مشكل هستند، بيماري‌هايي است كه در مردان پيش آمده و در 20 درصد ديگر از زوج‌هاي نازا، بيماري‌هاي مردان در كنار بيماري زنانشان علت اصلي است. يك علت بي‌توجهي به بيماري‌ها در مردان اين است كه تنها از دو دهه قبل اين بيماري‌ها شناخته و مورد توجه قرار گرفته است و قبل از آن مشكلات و بيماري‌هاي مردان به عنوان علت بسيار نادر نازايي در نظر گرفته مي‌شد و اصلا مورد مطالعه قرار نمي‌گرفت.

ساخت اسپرم در بيضه‌ها تحت تاثير هورمون‌هاي متفاوتي صورت مي‌گيرد و در مجاري انتقال اسپرم، تحت تاثير مواد موجود در اين مجاري رشد و نمو اسپرم كامل‌تر مي‌شود و حتي قسمتي از اين رشد و نمو در مجاري سيستم تناسلي زنان صورت مي‌گيرد.

كل مرحله ساخت اسپرم طي 68 روز و نمو تكامل آن طي 12 تا 21 روز بعدي صورت مي‌گيرد پس وقتي اسپرم‌ها مورد بررسي قرار مي‌گيرند در واقع علت‌هايي كه چند هفته قبل بر اسپرم‌سازي اثر گذاشته است، مورد توجه قرار مي‌گيرد. اسپرم‌ها به‌شدت به حرارت حساسند و اگر به دليلي در معرض حرارت زياد باشند (مثل تب كردن، در معرض كوره بودن مانند نانواها يا در راننده‌هايي كه مدت طولاني در روز رانندگي مي‌كنند) به سرعت مي‌ميرند.

با توجه به چگونگي ساخت اسپرم مي‌توان علل اختلال در مردان و نازايي را به چهار دسته تقسيم كرد:

ـ دسته اول شامل مشكلات هورمون‌هاي كنترل‌كننده‌اي است كه از مغز ترشح مي‌شود. مثل تومورهاي مغزي، عفونت‌ها، بيماري‌هاي خاص و ژنتيكي.

ـ دسته دوم شامل بيماري‌هاي خاص بيضه‌هاست، مثل واريكوسل، عدم نزول بيضه‌ها، عفونت‌ها، داروها و بيماري‌هاي مزمن.

ـ دسته سوم شامل اختلالات در انتقال اسپرم است مثل انسداد مجاري انتقال به دليل جراحي، عفونت و بيماري‌هاي مادرزادي.

ـ دسته چهارم بيماري‌هايي است كه هيچ علت شناخته شده‌اي برايشان پيدا نشده است.

بررسي مردان به‌منظور نازايي همزمان با همسرانشان و در اولين مراجعه با هدف بررسي نازايي انجام مي‌شود، يعني اگر در زوجي كه از هيچ روش جلوگيري استفاده نمي‌كنند پس از يك سال بارداري اتفاق نيفتد، مشكل نازايي مطرح مي‌شود و نياز به بررسي دارد. در اين زوج در كنار بررسي‌هاي معمول براي زن، مرد نيز مورد معاينه و بررسي قرار مي‌گيرد.

برخلاف زنان كه براي بررسي نياز به آزمايشات و بررسي‌هاي راديولوژيك خاص دارند، مردان فقط نياز به بررسي آزمايشگاهي مايع مني (semen) دارند و در اين آزمايش اگر مشكلي مشاهده شد، براي اطمينان نياز به بررسي مجدد در چهار هفته بعد است، زيرا يكبار انجام دادن اين آزمايش (به دليل تغييراتی كه به طور طبيعي هست) چندان مورد اطمينان نيست و بايد تكرار شود. در صورت وجود مشكل در اين آزمايش و در آزمايش تكراري بعدي نياز به بررسي‌هاي بيشتر براي تشخيص علت بيماري در مرد است تا درمان مناسب انجام پذيرد.

دكتر ثريا عالمي / جراح و متخصص بيماري‌هاي زنان و زايمان